Een gesprek met Jeroen Windey, administrateur-generaal van het Vlaams Agentschap Binnenlands Bestuur

De nieuwe beleids- en beheerscyclus voor lokale besturen

Een gesprek met Jeroen Windey, administrateur-generaal van het Vlaams Agentschap Binnenlands Bestuur 

Hoe ziet u de rol van het Agentschap Binnenlands Bestuur (ABB) naar de lokale besturen toe evolueren?

ABB is meer dan ooit een partner van de lokale besturen. Uiteraard blijft ABB de toezichthoudende rol opnemen, ondanks het feit dat het toezicht de afgelopen jaren fors is teruggeschroefd. Lokale beslissingen dienen rechtszekerheid te bieden aan burgers, ondernemingen en verenigingen, dat is een hoeksteen van de lokale democratie. Tegelijkertijd wint de adviesverlenende en ondersteunende rol van ABB aan belang. In de eerste plaats gaat het om duiding bij de regelgeving, maar er zijn ook bestuurlijke uitdagingen waar ABB de lokale besturen kan helpen. Ik verwijs naar de 7 vrijwillige fusietrajecten die de afgelopen jaren zijn opgestart en waarbij ABB de 15 betrokken gemeenten maximaal heeft geholpen, niet alleen door op Vlaams niveau maar ook op federaal niveau een coördinerende rol op te nemen. 
Tot slot wil ABB het aanbod van lokale statistieken en informatie voor de lokale besturen verder uitbouwen. De laatste jaren hebben we grote stappen gezet met de invoering van de BBC (Beleids- en beheerscyclus), op basis waarvan we financiële profielen ter beschikking stellen van alle gemeenten en onderlinge vergelijking mogelijk maken. De uitbreiding van de stadsmonitor naar een gemeentemonitor van alle gemeenten is een andere grote stap, waardoor alle gemeenten een omgevingsscan ter beschikking hebben en hen toelaat om zich op tal van domeinen te benchmarken met andere gemeenten. We moeten die profielschetsen en monitoren verder ontwikkelen en nog gebruiksvriendelijker maken.” 

Welke ambities hebt u?

“Persoonlijk wil ik dat ABB een voorbeeld kan zijn van hoe een overheidsorganisatie wendbaar is, proactief is, excelleert. Beleidsmatig moet ABB streven naar bestuurskrachtigere lokale besturen die toelaten om taken zo dicht mogelijk bij de burger te organiseren. Daarvoor hebben we partners nodig op alle niveaus, ABB wil de draaischijf zijn tussen de verschillende lokale besturen en Vlaanderen.”  

Welke expertise heeft ABB in huis?

“Het Binnenlands Bestuur is heel divers, op lokaal niveau komt alles samen, worden over de meest uiteenlopende thema’s beslissingen genomen. Wij hebben heel wat juridische experten in huis die de werking van de lokale besturen en de regelgeving door en door kennen. Het is een uitdaging om die kennis en inzichten nog beter terbeschikking te stellen van onze stakeholders. Daarnaast hebben we steeds vaker mensen nodig die complexe projecten kunnen leiden, mensen kunnen samenbrengen en creatief kunnen meezoeken naar oplossingen. Ik verwees al naar de coördinatie van de fusies van gemeenten, maar ook de afslanking van de provincies, de paritaire commissie decentralisatie of coördinatie van de vluchtelingencrisis en de preventie van radicalisering vergen bijzondere competenties.”

Wat is uw ervaring als administrateur-generaal sinds uw aanstelling in 2016?

“Naast een kennisorganisatie met heel wat experten, is ABB een plek waar de betrokkenheid van het personeel heel groot is. Dat merkte ik  bij de organisatie van de lokale verkiezingen in 2018. Alle collega’s over de verschillende afdelingen heen gingen er voluit voor. Op zo’n momenten kan ik alleen maar trots zijn. De clichés over de ambtenaar liggen al even achter ons.” 
De nieuw verkozen Vlaamse gemeentebesturen zijn volop bezig met de opmaak van hun meerjarenplannen 2020-2025. Dit gebeurt volgens de BBC-methodiek, die in een aangepast kleedje is gestoken. Administrateur-generaal Jeroen Windey van het Vlaams Agentschap Binnenlands Bestuur (ABB) legt uit.  
“BBC staat voor de beleids- en beheerscyclus. Het is de methode die gemeenten en OCMW’s gebruiken voor de planning, registratie en rapportering van hun beleid. Of in financiële termen: voor hun budgettering, hun boekhouding én hun jaarrekening. Het systeem is ingevoerd in 2014, toen de lokale besturen voor de eerste keer een meerjarenplan 2014-2019 moesten opmaken.” 

Waarin verschilt BBC van de klassieke overheidsboekhouding?

“We mogen gerust stellen dat de lokale besturen voorlopen ten opzicht van andere overheden. De concepten die aan BBC ten grondslag liggen zijn uiterst modern. De jaarlijkse budgettering wordt in een meerjarig perspectief geplaatst. De financiële planning en de beleidsplanning zijn twee zijden van één medaille. Het meerjarenplan en de jaarrekening bestaan uit verplichte schema’s die de raadsleden overzichtelijke basisinformatie moeten verschaffen. De klassieke algemene boekhouding die de bedrijven kennen wordt gecombineerd met een systeem van budgetopvolging, hetgeen belangrijk is in een overheidscontext. De financiële norm waaraan de besturen moeten beantwoorden, de autofinancieringsmarge, garandeert een duurzame financiële situatie zonder investeringen tegen te houden. En ten slotte maakt BBC diverse rapporteringen mogelijk, ook de ESR-rapportering die de Europese Unie oplegt aan alle overheden.”

Ondanks die moderne concepten is reeds een nieuwe versie van BBC, BBC 2020, uitgewerkt. Was dit nodig?

“Een uitgebreide evaluatie leerde ons dat bijsturingen nodig waren, zonder te raken aan de essentie van BBC. De schema’s van het budget bleken te complex en zijn vereenvoudigd. Ook zijn bepaalde opties verder consequent doorgezet. Zo is het jaarlijkse budget niet langer een afzonderlijk document en vormt het een onderdeel van de meerjarenplanning. Gemeente en OCMW hebben vanaf heden ook een gemeenschappelijk meerjarenplan en jaarrekening. En de norm van de “autofinancieringsmarge” is aangevuld met enkele verplichte indicatoren die nog meer inzicht geven in de financiële situatie van het lokaal bestuur.”

Vaak horen we alarmberichten over de toestand van de gemeentelijke financiën. Zijn die gerechtvaardigd?

“In algemene termen is de financiële toestand van de Vlaamse steden en gemeenten laatste jaren positief geëvolueerd en vandaag gezond: de meesten kennen een ruim positieve autofinancieringsmarge en zijn dus structureel in evenwicht. De laatste jaren (2017 en 2018) hebben de gemeenten bovendien behoorlijk geïnvesteerd zonder hun belastingen te verhogen. Maar waakzaamheid blijft geboden. Sommige gemeenten staan voor zware inspanningen, bijvoorbeeld m.b.t. de pensioenverplichtingen,  of m.b.t. uitgaven inzake rioolinfrastructuur. En de fiscale politiek van de federale en Vlaamse regering inzake de personenbelasting en de onroerende voorheffing heeft als effect dat de inkomsten van de gemeenten onder druk komen te staan.”

Terug naar BBC. Ondanks de inspanningen om het begrijpbaar te maken vergt BBC toch een belangrijke investering, zowel van de lokale bestuurders als van de ambtenaren. Zijn ze klaar voor BBC 2020? En kan uw agentschap hen daarbij helpen?

“Bij de invoering van BBC in 2014 hebben we samen met heel wat stakeholders zoals VVSG een omvangrijke campagne opgezet om de hervormingen toe te lichten en hebben we een vormingsaanbod uitgewerkt samen met allerhande publieke en particuliere initiatiefnemers. Uit onze evaluatie bleek dat lokale ambtenaren en schepenen BBC goed verteerd lijken te hebben, maar dat gemeenteraadsleden meer aanpassingsproblemen hadden. Ondertussen zijn we 6 jaar verder. Ook nu zetten we volop in om de wijzigingen die BBC 2020 met zich meebrengt te duiden aan de lokale verantwoordelijken. Mijn medewerkers staan paraat om hen met hun advies verder te helpen. We hopen dat ze de kansen die BBC 2020 biedt volop zullen grijpen.”

Op wat hoopt u vooral? Welke zijn de belangrijkste uitdagingen, voor de lokale besturen en voor ABB?

“Ik hoop vooral dat de lokale besturen stappen zullen zetten in het verder uitwerken van het beleidsmatig, inhoudelijk luik van BBC. In 2014 was BBC nog veel te veel een louter financieel verhaal. En verder moet het financieel beleid tussen gemeente/OCMW en de verzelfstandigde entiteiten beter dan vandaag worden gecoördineerd en geconsolideerd.

Ook voor ABB is dit laatste een grote uitdaging. Vandaag kan iedereen de BBC-gegevens van alle gemeenten, alle OCMW’s en alle AGB’s relatief eenvoudig raadplegen in de “financiële profielen” die we aanbieden op de ABB-webstek. Maar het precies en juist bepalen van de gecoördineerde cijfers van gemeente, OCMW, autonoom gemeentebedrijf en eventueel OCMW-vereniging samen, en deze nog een op een overzichtelijke manier ter beschikking stellen van het grote publiek, is een doelstelling die we onszelf opleggen voor de komende periode. Hoe meer de financiële gegevens van de gemeenten herbruikt worden, hoe beter.”

Opleidingen voor de publieke sector