De focus van het voorontwerp van decreet ligt op vereenvoudiging, transparantie en gebruiksvriendelijkheid. Essentieel is de aanbouwfilosofie van het decreet. De instrumentenkoffer uit het landinrichtingsdecreet van 2014 wordt zo verruimd met bestaande, verbeterde en nieuwe instrumenten. Nieuwe of later ontwikkelde instrumenten moeten op een later tijdstip een plaats kunnen krijgen in het decreet.

• Harmonisering van instrumenten

Het voorontwerp van decreet herleidt de bestaande compenserende vergoedingen tot een eigenaarsvergoeding (voor kapitaalsverlies) en een gebruikersvergoeding (voor inkomstenverlies).  De procedurele harmonisatie impliceert voor de planschadevergoeding een belangrijke overschakeling van een gerechtelijke naar een administratieve afhandelingsprocedure met een belangrijke rol voor de landcommissie. Het instrumentendecreet beoogt eveneens de harmonisatie van verschillende sectorale koopplichten die al in de eigen regelgeving voorwaarden bevatten. Het gaat daarbij over de invulling van twee criteria, met name de ernstige waardevermindering van het onroerend goed en het ernstig in het gedrang komen van de leefbaarheid van de bestaande bedrijfsvoering.

• Nieuwe instrumenten

• Introductie van activiteitencontracten en –convenanten

Hiermee wordt een oplossing beoogd voor tijdelijke kleinschalige en zonevreemde economische activiteiten en meergezinswoningen die ruimtelijk aanvaardbaar zijn in bestaande en niet-verkrotte gebouwen in agrarische en parkgebieden.

• Verhandelen van ontwikkelingsrechten

Daarbij worden beperkingen van ontwikkelingsmogelijkheden vergoed uit meerwaarden van winstgevende ontwikkelingen elders. Het voorontwerp van decreet biedt de decretale basis voor  een regionale toepassing van overdraagbare ontwikkelingsrechten.

• Billijke schadevergoeding

Dit is een schadevergoeding die de overheid uitzonderlijk betaalt aan eigenaars wanneer een vergunning om te bouwen of te verkavelen onuitvoerbaar wordt door een overheidsmaatregel. De overheidsmaatregel is van die aard dat ze tot een volledig bouwverbod zal leiden.

• Optimalisatie van bestaande instrumenten

Het voorontwerp van decreet voorziet in verbeteringen van bestaande instrumenten. Zo wordt de afstemming tussen natuurinrichting en landinrichting, door de inzet van de instrumenten uit het decreet landinrichting mogelijk gemaakt ter uitvoering van een natuurinrichtingsproject. Daarnaast  worden in onbruik geraakte erfdienstbaarheden tot openbaar nut opgeheven. Ook moet het decreet instrumenten aanpassen zodat overheden over bijkomende middelen beschikken om hun ruimtelijk beleid te realiseren. Het gaat om de lasten bij omgevingsvergunningen en de planbaten. De optimalisatie van de lasten is vooral gericht op de last als financiële bijdrage en een betere afdwingbaarheid. De planbatenregeling wordt bijgesteld door een aangepaste berekeningswijze en grondslag.